خطبه بی الف و خطبه بی نقطه
چهارشنبه, ۱۱ تیر ۱۳۹۳، ۱۱:۵۵ ب.ظ
ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغةمی گوید: بسیاری از
مردم ، روایت کردهاند که گروهی از یاران پیامبر خدا بحث میکردند که:
«کدام یک از حروف الفبا، بیشترین کارایی را در کلام دارد؟» و همه بر حرف
«الف» اتّفاق کردند .
امام علی علیه السلام فرمود:....( وحضرت خطبه بدون الف را ایراد فرمودند.) [1]
ما در اینجا به نقل این مطلب از ابن شهر آشوب اکتفا می نماییم:
ابن شهرآشوب در المناقب آل أبی طالب به نقل از امام رضاعلیه السلام ، از پدران بزرگوارش می گوید: یاران [ پیامبرصلی الله علیه وآله] گِرد آمدند و در این خصوصْ سخن میگفتند که «الف» در کلام ، بیشتر از دیگر حروف ، کاربُرد دارد . امام علیعلیه السلام به بِداهه و بیدرنگ ، سخنان زیبایی [ بدون الف] ایراد فرمود که اوّلش چنین بود: «حمِدْتُ مَن عَظُمَتْ مِنَّتهُ، وَ سَبَغَتْ نِغْمَتُهُ، وَ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ، وَ تَمَّت کَلِمَتُهُ، وَ نَفَدَتْ مَشِیَّتُهُ، وَ بَلَغَتْ قَضِیَّتُهُ... سپاسْ میگویم کسی را که منّتش عظیم ، نعمتش فراگیر ، رحمتش پیشاپیش ، کلامش کامل ، ارادهاش نافذ و فرمانش رساست . . .» تا آخر خطبه . .
آنگاه ، بدون درنگ نمودن، سخنانی بدون نقطه فرمود که آغازش چنین است: « الحَمْدُ لِلَّهِ أهْلَ الحَمْدِ وَ مَأوَاهُ، وَ لَهُ أوْکَدُ الحَمْدِ وَ أحْلاَهُ، وَ أسْرَعُ الحَمْدِ وَ أسْرَاهُ، وَ أطْهَرُ الحَمْدِ وَ أسْمَاهُ، وَ أکْرَمُ الحَمْدِ وَ أَوْلاَهُ ... سپاسْ خدای را که شایسته و سزاوار سپاس است ، و سپاسِ با تأکید و شیرینتر و سریعتر و آشکارتر و والاتر و گرامیتر و شایستهتر ، از آنِ اوست . . .» تا آخر خطبه .
هر دوی این دو خطبه را در [ کتاب خود:] المکنون و المخزون آوردهام .
[1] شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 19 ص 140 و نیز رجوع کنید به: مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 48،کفایه الطالب ص 393، مطالب السؤول: ص 60 ، بحارالانوار، ج 41، ص 304، فضائل آل الرسول فی المعقول و المنقول، تالیف حسون ملارجی الدلفی، ص 14، شرح نهجالبلاغه علامه خوئی، ج 1، ص 210، نهج السعاده فی مستدرک نهجالبلاغه، ج 1، ص 82، کنزالعمال، چاپ هند، ج 8، ص 221، مصباح کفعمی، باب 49، ص 741، مخزن اللئالی، بانو مجتهدهی امین، ص 125 الی 137، علی علیهالسلام از ولادت تا شهادت، سید محمد کاظم قزوینی، ص 220 الی 211، سفینه البحار، ج 1، ص 397، زندگانی امیرالمومنین علی علیهالسلام، حسین عمادزاده، ج 2، ص 90، نهج الخطابه، ج 2، ص 245، آیت الله علمالهدی خراسانی، نهجالبلاغه الثانی، خطبه 4، ص 75 -80، نهجالبلاغه به زبان انگلیسی، ص 296 -302، قضائ امیرالمؤمنین تألیف محمد تقی شوشتری، ص163 که خطبه که در ذیل آمده از آن نقل شده است.
خطبه بدون الف
حَمِدْتُ وَ عَظِمْتُ مَنْ عَظُمَتْ مِنَّتُهُ وَ سَبَقَتْ نَعْتُهُ وَسَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبُهُ وَ تَمَّتْ کَلِمَتُهُ وَ نَفِذَتْ مَشِیَّتُهُ وَ بَلَغَتْ قَضِیَّتُهُ.
حَمِدْتُهُ مُقرٌّ لربوبیّته مِتَخضّع لعبودیّته، متضلّ من خطیئته، معترف بتوحیده مؤَمّلٌ مِن رَبّه مَغفِرَةً تُنجیه یوم یشغل عن فصیلة و بنیه.
و نَستعینه و نَسترشده و نَستهدیه و نُؤمن به و نَتوکَّل علیه و شهدتُ له تشهیدٌ مخلصٌ و موقنٌ و فردته تفرید مؤمن متیقّن و وحّدته توحیدُ عبدٍ مذعنٍ لَیس بِه شریکٌ فی مُلکه و لم یکن له ولیٌّ فی صُنعه.
جَلَّ عَن مُشِیرٍ و وزیرٍ فی عونٍ و معینٍ و نظیرٍ.
عَلِمَ فَسَتَرَ وَ نَظَرَ فَخَبَر و مَلَکَ فقَدرُو عُصِیَ فَغَفَرَ، وَ حَکَمَ فَعَدَل
لَم یزل و لَن یزول، لیس مثله شیء و هو قبل کلَّ شَیءٍ و بَعْد کلَّ شَیء. ربَّ متفرِّد بِعزّتِهِ متمکِّنٌ بِقُوَّتِهِ، مُتقدِّسٌ بِعُلُوِّهِ، مُتکبّر بسُموِّهِ لیس یُحِیطُ بِهِ سَمْعٌ و لیس مُحِیطٌ به نَظَرٌ.
قَوِیٌّ منیعٌ بَصِیرٌ سَمِیعٌ عَلِیمٌ حَکِیمٌ رؤوفٌ رحیمٌ
عَجَزَ عن وَصفِهِ مَن یَصِفَهُ وَ ضَلَّ عَن نَعْتِهِ مَنْ یَعرِفه.
قَرُبَ فَبَعُدَ و بَعُدَ فَقَرُبَ یُجِیبُ دَعْوَةَ مَنْ یَدْعُوهُ و یَروقه و یُحبُّوه، ذولطفٍ خَفِیٍّ وَ بَطشٍ قویٍّ وَ رَحَمةٍ مُوسعةٍ و عُقوبةٍ مُوجَعَةٍ.
رَحْمُهُ جنّةٌ عریضةٌ مونقةٌ و عُقُوبَتَهُ جَحِیمٌ ممدوةٌ مُوبِقَة.
وَ شَهِدَتْ ببعثة مُحَمَّدٍ عَبْدُهُ و رَسُولَهُ و صفیُّهُ و نبِیُّهُ وَ خَلِیلُهُ و حَبِیبُهُ. صلّی عَلَیهِ وَ بِهِ صَلوةٌ تُخطیه و تُرِیفَه و تَعلِیهِ و تفِرّبه و تُدنِیهِ، بَعْثُهُ فِی خَیر عَصْرٍ وَ حِینَ فَترَةٍ وَ کَفَرةٍ.
رَحمةٌ لِعبیده، و مِنّةٌ لمزیده، ما خَتَم له نُبَوَّتُهُ و وَضَعَ بِهِ حُجَتُهُ فَوَعَشَ وَ نَصَحَ و بَلَغَ وَکَدّه.
رؤوف بِکُلِّ مُؤمِنٍ، رحیمٌ، رضیٌّ، ولیٌّ، زکیٌّ، عَلَیْهِ رَحْمَةٌ وَ تَسْلِیمٌ وَ بَرَکَةٌ وَ تَکْرِیمٌ، مِنْ رَبٍّ غَفُورٍ رَحِیم، قَرِیبٍ مُجیب.
وَصَیْتُکُم جَمیعَ مَنْ حَضِرَ بِوَصِیَّة رَبِّکُم و ذکَرتُکُم سُنَّةَ نَبِیِّکُم.
فَعَلَیْکُم بِرَهبَةٍ تسکُنُ قُلُوبُکُم، و حَسَنةٍ تذری دمُوعُکُم وَ تَقِیَّةٌ تُنْجِیکم قَبْلَ یَوْمٍ یُذْهِلُکُم وَ یُبْلِیکُم.
یَنْمُو وَ یَفُوزُ فِیهِ مَنْ ثَقُلَتْ وَزْنَ حَسَنَتةٍ خَفَّت وَزْنُ سَیِّئَة.
وَ لتَکُنْ مَسْئَلَتُکُم وَ مُلقکُمْ مَسْئَلَةً ذُلٍّ و خُضُوعٍ وَ شُکْرٍ وَ خُشُوعٍ وَ تَوبَةٍ نُزُوعٍ وَ نَدَمٍ وَ رُجُوعٍ.
وَ لَیَغْتَنِمْ کُلَّ مُغْتَنِمٍ مِنْکُمْ صِحَّتَهَ قَبْلَ سُقْمِهِ و شیبَتَهُ قبلَ هِرَمِهِ و کِبَرَهُ وَضِعَتَهُ و سِعَتَهُ و فِزْغَتُهُ قبلَ شُغلِهِ و َ غُنیَتَهُ قَبْلَ فَقْرِهِ، وَ خَضَرَهُ قَبلَ سَفَرِه، مِن قَبلِ یَهْرُحُ وَ یَکبُرُ، وَ یَمْرُضُ وَ یَسْهُمُ وَ عَلَیهِ طَبِیعَتُهُ و یَعْرِضُ عَنْهُ خَیْبَةٌ وَ یَقْطَعُ عُمْرَهُ وَ یَتَغَیِّرُ عَقْلَهُ، و یَتَغَیِّرُ لَوْنَهُ، وَ یَقِلُّ عَقْلَهُ.
قَبْلَ قَولِهِم هُوَ عُومُوک وَجِسْمَهُ مَنْهُوک.
قَبْلَ جِدَّهُ فی نَزْعٍ شَدیدٍ وَ حُضُورٍ کُلِّ قَریبٍ وَ بَعِیدٍ.
قَبْلَ شُخُوصٍ بَصَرِهِ وَ طُمُوعِ نَظَرِهِ وَ رَشْحِ جَبینِهِ، وَ خَطْفِ عُرنِینهِ وَ سُکوُنِ حُنیفَهُ وَ حَدیثِ نَفْسَهُ وَ بَکی عُرُسَهُ وَ یَتَمّ مِنهُ وَلَدَهُ و تَفْرِقَ عَنهُ عَدُوَّهُ وَ صَدِیقَهُ، وَ قَسَمَ جَمْعَهُ وَ ذَهَبَ بَصَرَهُ وَ سَمْعَهُ، وَ کَفَنَ وَ مَدَدَ، وَ وُجِّهَ وَ جَرَّدَ و غَرّی وَ غَسَلَ وَ کَشَفَ وَ سَجَی وَ بَسَطَ لَهُ وَ هِیَ وَ نَشَرَ عَلَیْهِ وَ نَقَلَ مَنْ دُورِ مُزَخْرَفِهِ، وَ قُصُورِ مَشَیَّدِهِ، وَ جَحَرَ مُنَجَّدِهِ.
فَجَعَلَ فی ضَرِیحِ مَلْحُودٍ، ضَیْقٍ مَرْصُودٍ، بِلَبَنٍ مَنْظُودٍ مُسَقَّفٌ بِجِلْمُودِ وَ هَیلٌ عَلَیْهِ عَفْرُهُ وَ حَشَّ عَلَیْهِ مَدَرَهُ وَ تَحَقَّقُ حَذْرَهُ وَ نَسَی خَبَرَهُ وَ رَجَعَ عِنْدَ وَلِیِّهِ وَ صَفِیِّهِ، وَ نَدِیمِهِ وَ نَسِیبَةٍ وَ تَبَدَّلَ بِهِ قَرِینُهُ وَ حَسِیبُهُ فَهُوَ حَشْوٌ قَبْرٍ، وَ دَهِینِ قَفْرٍ یَسْعی فی حَسَنَهُ دُودِ قَبْرِهِ وَ یَسِیلُ صَدَیدِهِ عَلی صَدْرِهِ وَ نَحْرِهِ فَتُشِیرُ مِنْ قَبْرِهِ وَ یَنْفَخُ فی صُورِهِ وَ یُدْعی بِحَشْرِهِ وَ نَشُورِهِ.
فَثَمَّ بُعْثِرَتْ قُبُورٌ وَ حُصِّلَتْ سَرِیرَةُ صُدُورٍ وَ جِیئی بِکُلِّ نَبِیٍّ وَ صَدِیقٍ وَ شَهِیدٍ وَ نَطِیقٍ وَ قَعَدَ لِلْفَضْلِ رَبٌّ قَدِیرٌ بِعَبْدِهِ بَصِیرٌ خَبِیرٌ.
فَلَکُم مِنْ ذَفْرَةٍ تُعْنِیهِ وَ حَسْرَةٍ تُقْصِیهِ فی مَرْقَفِ سَهِیلٍ وَ مَشْهَدِ جَلیلٍ بَیْنَ یَدَی مُلکٍ عَظیمٍ بِکُلِّ صَغِیرَةٍ وَ کَبِیرَةٍ عَلِیمٌ.
حِینَئِذٍ یَلْجُمُ عَرَقَهُ وَ یَحْصُرَهُ قِلَقَهُ، غَیْرَ مَرحُومَةٍ، وَ صَرَخَتْهُ غَیْرَ مَسْمُوعَةٍ وَ حُجَّتَهُ غَیْرَ مَیْبُولَةٍ.
مُنْتَشِرٌ صَحِیفَتَهُ وَ تَبیِنَ جَرِیرَتَهُ حَیْثُ نَظَرَ فی سُوءِ عَمَلِهِ وَ شَدَّتَ عَیْنَهُ بِنَظْرِهِ وَ یَدِهِ بِبَطْشِهِ وَ رِجْلِهِ بِخَطْوَتِهِ وَ فَرْجُهُ بِلَمْسِهِ وَجِلْدُهُ بِمَسِّهِ وَ تُهَدِّدَهُ مُنْکِرٌ وَ نَکِیرٌ. وَ کَشَفَ عَنْ حَیْثُ یَصِیرُ فَسَلسَلَ جِیْدَهُ وَ غَلْغَلَ مُلْکَهُ یَدَهُ وَسیقَ یَسْحَبُ وَحَشْدَهُ فَوَرَدَجَهَنَّمُ بِکَرُبٍ وَ شِدَّةٍ وَظَلٍّ یَعْذُبُ فِی صَحِیحٍ وَ یُسَمّی شَرْبَةً مِنْ حَمِیمٍ - تَشْوِی وَجْهَهُ؛ تُسْلِحَ حَقْدَهُ وَ زَبْتَلَتْهُ بِمَنْمَعٍ مِنْ حَدِیدٍ - یَعُودُ جِلْدَهُ بِعَنْضَجَةٍ کَجِلدِ جَدِیدٍ یَسْتَغِیثُ فَتَعْرِضَ عَنْهُ خَزَنَةَ جَحِیمٍ وَ یَسْتَصْرِخُ فَلَمْ یُجِب نَدَمٍ حَیْثُ لَمْ یَمْنَعَهُ نَدْمُهُ - نَعُوذُ بِرَبٍ قَدِیرٍ مِنْ شَرِّ کُلِّ مُصِیرٍ وَ نَسْئَلُهُ عَفْوٌ مِنْ رَضِیٍّ عَنْهُ مَغْفِرَةٌ مِنْ قَبْلِ مِنْهُ فَهُوَ وَلِیٌّ مَسْئَلَتِی وَ مَنْجِحُ طَلَبَتِی فَمَنْ زُحْزِحَ عَنْ تَعْذِیبٍ رَبِّه.
فِی جَنَّةٍ یُقِرُّ بِهِ وَ خَلَّدَ فِی قُصُورٍ شَیَّدَهُ وَ مُلْکِ جُودٍ عَیَّنَ وَ خَعَّدَهُ، وَطَیَّفَ عَلَیْهِ بِکُوسٍ وَسَکَنٍ حَظِیرَةٍ قُدسٍ فِی فِردُوسٍ وَ نَتْعَلَبُ فِی نَعمی وَ یَسْقی مِنْ تَسنِیمٍ وَ شُرْبٍ مِنْ سَلسَبِیلٍ قَدْ مَزَجَ بِزَنْجَبِیلِ - خَتَمَ بِمِسْکٍ - مُسْتَدِیمِ لَلْمُلکِ مَسْتَشْعِرٌ لِلسُّرُورِ وَ یَشْرَبُ مِنْ خَمُودٍ - فِی رَوضٍ مُغْدِقٍ لَیْسَ یَنْزِفُ عَقْلَهُ هذِهِ مَنْزِلَةٌ مَنْ خَشِیَ رَبَّه وَ حَذِرَ نَفْسَهُ وَ تِلْکَ عُقُوبَةُ مَنْ عَصِیَ مُنْشِئَهُ وَ سَوَّلَتْ لَهُ نَفْسَهُ مَعْصِیَتَهُ فَهُوَ قَولُ فَصْلٍ وَ حُکمُ عَنْهُ قَصَصٌ قَصَّ وَ وَعَظٌ نَصَّ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ نَزَلَ بِهِ رُوحٌ قُدسٌ مُنِیرٌ مُبِینٌ - من عند رب کریم - عَلی قَلبِ نَبِیٍّ مُهتدٍ رَشِیدٍ وَ سَیِّدٌ صَلَّتْ عَلَیْهِ رُسُلٌ سَفَرَةٌ مُکَرَّمُونَ بِرَرَةٌ عَذْبٌ بِرَبٍّ عَلِیمٍ حَکِیمٍ قَدِیرٍ رَحِیمٍ مِن شَرِّ عَدُوٍّ لَعِینٍ رَجِیمٍ یَتَضرَّعُ مُتَضَرِّعُکُمْ وَ یَبْتَهِلُ مُبْتَهِلُکُم وَ نَسْتَغْفِرُ رَبَّ کُلَّ بِرَبٍّ لِی وَلَکُمْ.
سپس امام این آیه را خواندند:
تلک الدار الاخرة نجعلها للذین لایریدون علواً فی الارض و لافساداً و العاقبة للمتّقین.
ترجمه:
«سپاس میگزارم آن را که منّتش عظیم است . و نعمتش فراوان ورحمتش بر غضبش پیش است. کلامش تمام، وارادهاش نافذ و حکمتشرساست.
[ او را] سپاس میگویم ، سپاس گفتن کسی که به پروردگاریِ او اقرار دارد و به بندگیاش گردن نهاده ، از نافرمانیاش گریزان است ، به توحیدش معترف است و از او مغفرتی را امید دارد برای نجات یافتن در روزی که نمیتواند به کار خانواده و فرزند ، رسیدگی کند .
از او یاری میجوییم و کمال میطلبیم و هدایت میخواهیم . به او ایمان داریم و بر او توکّل میکنیم .
به او گواهی میدهم ، گواهی فرد با اخلاصِ با یقین ، و او را یکتا میدانم ، یکتا دانستن کسی که ایمان و یقین دارد ، و او را یگانه میشمارم ، یگانهشماری بنده اذعان کننده . او را شریکی در ملکش نیست و در آفرینشش یاوری ندارد . از داشتن مشاور و دستیار و کمککار و یاری کننده و هماورد ، فراتر است .
آگاهی یافت و پنهان داشت . به ژرفا شد و نیک دانست. فرمانروایی یافت و چیره گردید . نافرمانی شد و بخشید . داوری کرد و داد ورزید . همواره بوده است و خواهد بود . "لَیْسَ کَمِثْلِهِی شَیْءٌ؛ [1] هیچ موجودی همانند او نیست " .
او ، فراتر از هر موجودی است ، پروردگاری که به عزّتش پیروز و به قدرتش نیرومند است . به خاطر برتریاش منزّه است و به خاطر والاییاش متکبّر است . دیدهای او را درک نمیکند و نگاهی بر او احاطه ندارد . قوی ، بلند مرتبه ، بینا ، شنوا ، مهربان و اهل گذشت است .
هر کس که وصفش کرده ، در وصف او ناتوان است و هر کس که او را میشناسد ، در نعت او به اشتباه است .
نزدیک است و دور ، و دور است و نزدیک . پاسخ هر کس را که بخوانَدش میدهد ، و روزیاش میدهد و بر او مِهر میورزد . دارای لطفی مستور و قدرتی قوی و رحمتی گسترده و کیفری دردآور است .
رحمتش بهشتِ وسیع و زیباست ، و مجازاتش جهنّم درازْ دامن و زجرآور است .
به بعثت محمّد ، فرستاده و بنده ، و وصی و پیامبر و نجات دهنده و دوست و شیفتهاش ، گواهی میدهم که او را در بهترین روزگار و به هنگام [ روزگار] ضعف و کفر ، از روی رحمت بر بندگان و منّت فراوان برانگیخت و پیامبری را به او پایان داد و حجّتش را با او استوار ساخت .
[ محمّدصلی الله علیه وآله] پند داد و دلسوزی کرد ، ابلاغ نمود و تلاش کرد ، در حالی که بخشنده مؤمنان بود و مهربان ، سخاوتمند بود و خشنود ، وپیشوا بود و زیرک . بر او بادْ رحمت ، سلام ، برکت و احترام پروردگارِ باگذشت و مهربان که نزدیک و برآورنده [ دعا] است!
ای جمعی که حاضرید! شما را به همان سفارشهای پروردگارتان توصیه میکنم و سنّت پیامبرتان را به یادتان میآورم .
بر شما بادْ بیمی که دلتان را آرامش دهد ، و ترسی که اشکهایتان را جاری سازد ، و پروایی که پیش از روز گرفتاری و سرگشتگیتان شما را نجات دهد ؛ روزی که در آن ، هر که خوبیهایش سنگین باشد و بدیهایش سبک ، پیروز میگردد .
بنا بر این ، درخواستتان و آرزویتان باید درخواستی از سرِ افتادگی ، فروتنی ، شکر و زاری ، و همچنین همراه با توبه ، وارستگی ، پشیمانی و برگشت باشد و هر اهل فرصتی از شما باید سلامت را قبل از بیماری ، و جوانی را قبل از پیری ، و برخورداری را قبل از نیازمندی ، و فراغت را پیش از گرفتاری ، و بودنش را قبل از سفرش غنیمت بدارد ، پیش از کهنسالی و پیری و بیماری که طبیبش از او ناامید و رویگردان و دوستش از او بُریده باشد ، رحمتش قطع شود و خِرَدش تغییر کند و آنگاه گفته شود: "او ناخوشْ احوال و پیکرش لاغر و نزار است" .
آنگاه در جان کَندن شدید ، به تلاش افتد و دور و نزدیک به گِردش آیند ، دیدهاش خیره و نگاهش چرخان گَردد ، پیشانیاش عَرَق کند ، دماغش گشوده گردد و زاریاش فرو افتد ، نفسش محزون شود و همسرش بر او بگِرید ، گورش کَنده و فرزندش بیپدر گردد ، دار و دستهاش از گِرد او پراکنده گردند و جمع آوردههایش تقسیم شود ، گوش و چشمش از بین رفته باشد ، پاهایش کشیده و برهنه و عریان گردد ، غسل داده شود ، [ بر او] آب پاشیده گردد ، کفن آورده و برایش گسترده و آماده و پهن شود ، چانهاش بسته گردد ، در پارچه گذاشته و عمامه نهاده شود و از او خداحافظی و بر او سلامْ دهند و با تکبیر، روی تابوتْ نهاده شده ، بر او نماز گزارده شود ، و از خانههای آراسته و قصرهای محکم و سنگْ آذین ، منتقل، و در گوری لحد شده و تنگْ جایی سخت و محکمگشته با گِل و سقفْ زده شده با سنگ ، نهاده گردد و گورش برایش ترسناک شود و خاک بر رویش ریخته شود و بیم دادنها تحقّق پیدا کند و خبرش فراموش شود ، و دوست ، برگزیده و ندیم و خویشاوندانش از او برگردند و نزدیکان و دوستانش تغییر کنند و او در دل گور و گروگانِ تنهایی بماند ، و کِرمهای گورش به پیکرش افتند و خون از بینیاش بیرون زند و خاک گور ، گوشت بدنش را گَرد سازد و خونش جاری گردد و استخوانش پوسیده شود تا روز محشر .
آنگاه به هنگامی که در صورْ دمیده شد و به حشر و نشر ، فرا خوانده گشت ، از گور برخیزد . آنگاه است که گورها بشکافد ، و رازهای دلها حاصلْ آید ، و برای هر پیامبر ، صدّیق و گواهی فرا خوانده شود ، و [ پروردگار ]توانمندی که به بندهاش آگاه و بصیر است ، به تنهایی به داوری بپردازد . چه بسیار نالهها که بیمارْ سر میدهد و چه بسیار حسرتی که به دردش آورد .
در هر ایستگاه ترسناک و در محضرِ آن جلیل در پیشگاه فرمانروایی آن عظیم - که به هر کوچک و بزرگی آگاه است - ، در این هنگام ، شرمش او را به بند میکشد و ناآرامیاش او را محصور میکند . گناهش مورد رحمت قرار نمیگیرد و فریادهایش شنیده نمیشود ، و حجّتش بیان نمیگردد .
کهنه جامهاش از بین میرود ، و نامه اعمالش گشوده میگردد و به کردارهای بدش نگاه میشود ، و دیدهاش بر نگاههایش گواهی میدهد ، و دستش به زدنش ، پایش به گام برداشتنش ، و عورتش به عمل نامشروعش ، و پوستش به بَسودنش گواهی میدهند .
گردنش در زنجیر و دستهایش بسته است و پیش بُرده میشود و در تنهایی کشیده میشود و با اندوه و سختی ، وارد دوزخ میگردد و در دوزخ ، همواره عذاب میشود و از شربت دوزخی چشانده میشود که صورتش را کباب میکند و پوستش را میکَنَد ، و دوزَخْبانی با عمود آهنین بر او میکوبد و پوستش پس از جدا شدن دوباره ، چون پوستی تازه میروید ، طلب کمک میکند و نگهبانان دوزخ ، از او روی بر میگردانند و فریاد میکشد و زمانی میمانَد و پشیمان میگردد .
از هر عاقبت بد ، به خدای توانا پناه میبرم ، و از او میخواهم که از هر که راضی است ، درگذرد و هر که را میپذیرد ، ببخشد . او تأمین کننده نیاز من و به انجام رسانِ درخواست من است . هر کس از عذاب پروردگارش راه بگردانَد ، در بهشت او در مقام قُرب ، قرار داده میشود و در کاخهای استوار ، جاودانه میگردد و حور عین و [ نیز] غلمان را مالک میشود که با کاسههایی دور او میچرخند .
چنین کسی در بارگاه قدس ، جای داده میشود و در نعمت میچرخد و از آب خوشگوار تَسنیم ، سیراب میشود و از چشمه سَلْسَبیل مینوشد که به زنجبیل ، آمیخته و به مُشک و عنبر ، آغشته گشته است .
مُلک دایمی مییابد و احساس شادی میکند . در باغی پُر درخت ، از شرابهایی مینوشد که از نوشیدن آنها ، نه سردرد میگیرد و نه سست میشود .
این ، جایگاه کسی است که از پروردگارش میترسد و خود را از گناه ، دور میدارد و آن ، کیفر کسی است که اراده خدایش را انکار میکند و خواست نَفْسش گناه را برایش تزیین میکند .
این ، کلام آخر و حکم دادگرانه است و همان خبری است که نقل شده ، و همان پندی است که تصریح گشته است: "تَنزِیلٌ مِّنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ؛ [2] وحی [ ، نامهای] است از حکیمی ستوده" که روح القدس ، آن را به طور آشکار ، بر دلِ پیامبرِ هدایت شده صاحب کمال ، نازل کرده است . پیامبرانِ فرستاده شده و بزرگان شایسته بر او درود فرستادهاند.
از دشمن نفرین شده رانده گشته ، به پروردگار دانا و مهربان و کریم ، پناه میبرم! باید که هر زاری کننده شما زاری کند و هر ناله کننده شما ناله بزند و هر بندهای از شما برای من و شما طلب بخشش کند ، که پروردگارم به تنهایی برای من بس است!
[1] شورا ، آیه 11.
[2] فصّلت ، آیه 42.
خطبه بدون نقطه
از خطبه بی نقطه یکی کوتاه است مانند:
الحمدللَّه اهل الحمد و مأواه و له اؤکد الحمد و اوحده اسرح الحمد و اسراه و اطهر الحمد و اسماه و اکرم و اولاه الخ.
و دیگری طولانی است مانند:
اَلْحَمْدُللَّهِ الْمَلِکِ الَْمحْمُودِ الْمالِکِ الْوَدُودِ، مُصَوِّرُ کُلِّ مُولُودِ وَ مُسَهِّلُ الأَوطارِ عالِمِ الأَسْرارِ وَ مُدْرِکُها وَ مُدَمِّرُ الأَمْلاکَ وَ مُهْلِکُها وَ مُکَوِّرُ الدُّهُورِ وَ مُکَرِّرُها وَ مَوْرِدُ الأُمُورِ وَ مَصْدِرُها، عَمَّ سِماحَهُ وَ کَمُلَ سِنامَهُ وَ هَمُلَ وَ طاوَعَ السُّؤالِ وَ الأَمَلِ وَ أَوْسَعَ الرَّمْلِ وَ اَرْمَلَ، اَحْمَدُهُ حَمْدُهُ حَمْدَاً مَمْدُوحَاً - مُداه، وَ اَوْحَدَهُ کَما وَحَّدَ الاَوَّلَ وَ هُوَ اللَّهُ لا اِلهَ لِلأُمَمَ سِواهُ وَ لا صارَعَ لِما عَدَلَ وَ سَوَّاهُ، اَرْسَلَ مُحَمَّداً عَلَماً لِلإِْسْلامِ وَ اِمامَاً لِلْحُکَّامِ مُسَدِدَاً لِلرُّعامِ وَ مُعَطِّلُ اَحْکامِ وَ ذُو سِواعٍ اَعْلَمَ وَ عَلِمَ وَ حَکَمَ وَاَحْکَمَ وَاَصْلُ الأُْصُولِ وَ مُهَّدَ وَ الَّدَالْوَعُودَ وَ اَوعَدَ، اَوْصَلَ اللَّهُ لَهُ الإِْکْرامَ وَ اَودَعَ دَوحَةَ السَّلامِ وَ رَحِمَ آلَهُ وَ اَهْلَهُ الْکِرامَ مالُِمحَمَّدٍ آلٌ وَ مَنَعَ دالٍ وَ طَلْعُ هَلالٍ وَ سَمْعُ اَهْلالٍ، اِعْلَمُوا دَعاکُم اِله اَصْلَحَ الأَْعْمالْ وَ اَسْلَکُوا مَسالِکَ الْحَلالِ وَ اَطِیعُوا الْحَرامَ وَ دَعُوهُ وَ اَسْمَعُوا اَمْرَاللَّهِ وَعَوهُ وَصَلُوا الأَْرْحامِ وَ دَعْواها وَ عاوَا الأَْهْرامِ وَاَرْدَعُوها وَ صاهَرُوا اَهْلَ الصَّلاحِ وَالْوَرَعِ وَ صارَمُوا رَهْطَ اللَّهْوِ وَالطَّمَعِ وَ مَصاهِرُکُمْ اَطْهَرُ الأَّْحْرارِ مَوْلِداً وَ اَسْراهُم سُودَدَاً وَ اَحْلاهُمْ مُورِدَاً وَ هاهُوا اُمُّکُم وَ هَلَّ حَرَمَکَ مُمْلِکَاً عُرُوسَکُمُ الْمُکَرَّمَهُ وَ ماهَرَلَها کَما مَهْرَ رَسُولُ اللَّهِ اُمَّ سَلَمَةٍ وَ هُوَ اَکْرَمُ صَهَرٍ اَوْدَعَ الأَْوْلادَ وَ مَلِکَ ما اَدادَ وَ ما سَها وَ لَاوْکَسَ مُلاحَمَهُ وَلاصَمَ اَسْئَلُ اللَّهَ لَکُمْ اَحْمادَ وِصالَهُ وَ دَوامَ اِسْعادَهُ وَالَهَمَ کَلا اِصلاحَ حالَهُ وَ الإِْعْدادَ لِمالَهُ وَ مَعادُوا لَهُ الْحَمْدَ السَّرْمَدَ وَ لِمَدَحَ لِرَسُولِهِ اَحْمَدَاً.
ترجمه:
«حمد و ستایش پروردگار پسندیده و داور محبوب مالک هر مولود و راهنمای هر گم شده ستایش هموار کننده صحراها و آرام دهنده کوهها و روان کننده آب و بارانها و آسان کننده، مشکلات و مرادها. ستایش کسی را که عالم اسرار غیب است کلی و مرور دهنده روزگار و دانش تجدید کننده امور به شب و روز و دارنده زمان و مصادر آن. کسی که سفره عامش همیشه گسترده است و خوان نعمت و کمالش همواره پهن و آماده است، آن کسی که به سائل و غیر سائل ببخشد و مرادها بر آورد، آنکس که صحراها را وسعت داد و سنگریزهها را فرش زمین ساخت - ستایش پروردگاری را که بی نظیر و واحد است و پیغمبرش نیز فرمود خدائی نیست جز او و او پروردگاری است که برای همه امّتها و ملّتها یکسان است. آن که پیامبران را فرستاد تا آنکه سلسله نبوّت به محمد صلی الله علیه وآله وسلم رسید او را شاخص اسلام قرار داد و پیشوای دین و یاور احکام تا در راه صلاح بشر بکوشد و استوار و پایدار بماند، آن پیغمبر بود که مرا معرفی کرد و به علم و حکم و قضاوت او بود که میدانست و اعلام کرد و قضاوت نمود و محکم ساخت و اساس دین را پایدار نمود و تأکید کرد در وفای به عهد -شما را وعده سروری داد و گرامی بدین داشت و اسلام را در میان شما به امانت گذاشت -درود و رحمت بر او و اهل بیت و عترت او باد تا ما دامی که خورشید نور دارد و ماه تابش میکند، تا باد میوزد و آب روان است.
رحمت به روح پاک محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و دودمانش
ای مردم خداوند شما را رعایت فرمود و اعمال صالح شما را قبول کرد و به شما وعده اجر فراوان داد، اینک به راه و روش حلال بروید و حرام را واگذارید، امر خدا را بشنوید، و عمل کنید، و صله رحم نمائید، و بدانید که اعمال شما عکس العملی دارد. تقوی پیشه کنید و از لهو ولعب و حرص و آز و طمع بهراسید.
همه با هم به عمل صالح روی بیاورید و پاک سرشت و بی آزار باشید.
شما با هم آنچنان باشید که گویا همه داماد یکدیگرید و در خانه هم عروسی دارید و رشته الفت شما پیوسته است
شما دخترها را بکابین و مهر رسولخدا و ام سلمه مهر بندید (500 درهم) که بهترین اولاد را آورید.
من از خداوند مسئلت میکنم که همه را کردار پسندیده دهد و اصلاح فرماید و مال شما را زیاد کند و اعمال شما را برای آخرت ذخیره فرماید، ستایش می کنم پروردگار مقتدر را و مدح بی حد بر رسول گرامی اسلام که دین او جاودانه باد».
امام علی علیه السلام فرمود:....( وحضرت خطبه بدون الف را ایراد فرمودند.) [1]
ما در اینجا به نقل این مطلب از ابن شهر آشوب اکتفا می نماییم:
ابن شهرآشوب در المناقب آل أبی طالب به نقل از امام رضاعلیه السلام ، از پدران بزرگوارش می گوید: یاران [ پیامبرصلی الله علیه وآله] گِرد آمدند و در این خصوصْ سخن میگفتند که «الف» در کلام ، بیشتر از دیگر حروف ، کاربُرد دارد . امام علیعلیه السلام به بِداهه و بیدرنگ ، سخنان زیبایی [ بدون الف] ایراد فرمود که اوّلش چنین بود: «حمِدْتُ مَن عَظُمَتْ مِنَّتهُ، وَ سَبَغَتْ نِغْمَتُهُ، وَ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ، وَ تَمَّت کَلِمَتُهُ، وَ نَفَدَتْ مَشِیَّتُهُ، وَ بَلَغَتْ قَضِیَّتُهُ... سپاسْ میگویم کسی را که منّتش عظیم ، نعمتش فراگیر ، رحمتش پیشاپیش ، کلامش کامل ، ارادهاش نافذ و فرمانش رساست . . .» تا آخر خطبه . .
آنگاه ، بدون درنگ نمودن، سخنانی بدون نقطه فرمود که آغازش چنین است: « الحَمْدُ لِلَّهِ أهْلَ الحَمْدِ وَ مَأوَاهُ، وَ لَهُ أوْکَدُ الحَمْدِ وَ أحْلاَهُ، وَ أسْرَعُ الحَمْدِ وَ أسْرَاهُ، وَ أطْهَرُ الحَمْدِ وَ أسْمَاهُ، وَ أکْرَمُ الحَمْدِ وَ أَوْلاَهُ ... سپاسْ خدای را که شایسته و سزاوار سپاس است ، و سپاسِ با تأکید و شیرینتر و سریعتر و آشکارتر و والاتر و گرامیتر و شایستهتر ، از آنِ اوست . . .» تا آخر خطبه .
هر دوی این دو خطبه را در [ کتاب خود:] المکنون و المخزون آوردهام .
[1] شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 19 ص 140 و نیز رجوع کنید به: مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 48،کفایه الطالب ص 393، مطالب السؤول: ص 60 ، بحارالانوار، ج 41، ص 304، فضائل آل الرسول فی المعقول و المنقول، تالیف حسون ملارجی الدلفی، ص 14، شرح نهجالبلاغه علامه خوئی، ج 1، ص 210، نهج السعاده فی مستدرک نهجالبلاغه، ج 1، ص 82، کنزالعمال، چاپ هند، ج 8، ص 221، مصباح کفعمی، باب 49، ص 741، مخزن اللئالی، بانو مجتهدهی امین، ص 125 الی 137، علی علیهالسلام از ولادت تا شهادت، سید محمد کاظم قزوینی، ص 220 الی 211، سفینه البحار، ج 1، ص 397، زندگانی امیرالمومنین علی علیهالسلام، حسین عمادزاده، ج 2، ص 90، نهج الخطابه، ج 2، ص 245، آیت الله علمالهدی خراسانی، نهجالبلاغه الثانی، خطبه 4، ص 75 -80، نهجالبلاغه به زبان انگلیسی، ص 296 -302، قضائ امیرالمؤمنین تألیف محمد تقی شوشتری، ص163 که خطبه که در ذیل آمده از آن نقل شده است.
خطبه بدون الف
حَمِدْتُ وَ عَظِمْتُ مَنْ عَظُمَتْ مِنَّتُهُ وَ سَبَقَتْ نَعْتُهُ وَسَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبُهُ وَ تَمَّتْ کَلِمَتُهُ وَ نَفِذَتْ مَشِیَّتُهُ وَ بَلَغَتْ قَضِیَّتُهُ.
حَمِدْتُهُ مُقرٌّ لربوبیّته مِتَخضّع لعبودیّته، متضلّ من خطیئته، معترف بتوحیده مؤَمّلٌ مِن رَبّه مَغفِرَةً تُنجیه یوم یشغل عن فصیلة و بنیه.
و نَستعینه و نَسترشده و نَستهدیه و نُؤمن به و نَتوکَّل علیه و شهدتُ له تشهیدٌ مخلصٌ و موقنٌ و فردته تفرید مؤمن متیقّن و وحّدته توحیدُ عبدٍ مذعنٍ لَیس بِه شریکٌ فی مُلکه و لم یکن له ولیٌّ فی صُنعه.
جَلَّ عَن مُشِیرٍ و وزیرٍ فی عونٍ و معینٍ و نظیرٍ.
عَلِمَ فَسَتَرَ وَ نَظَرَ فَخَبَر و مَلَکَ فقَدرُو عُصِیَ فَغَفَرَ، وَ حَکَمَ فَعَدَل
لَم یزل و لَن یزول، لیس مثله شیء و هو قبل کلَّ شَیءٍ و بَعْد کلَّ شَیء. ربَّ متفرِّد بِعزّتِهِ متمکِّنٌ بِقُوَّتِهِ، مُتقدِّسٌ بِعُلُوِّهِ، مُتکبّر بسُموِّهِ لیس یُحِیطُ بِهِ سَمْعٌ و لیس مُحِیطٌ به نَظَرٌ.
قَوِیٌّ منیعٌ بَصِیرٌ سَمِیعٌ عَلِیمٌ حَکِیمٌ رؤوفٌ رحیمٌ
عَجَزَ عن وَصفِهِ مَن یَصِفَهُ وَ ضَلَّ عَن نَعْتِهِ مَنْ یَعرِفه.
قَرُبَ فَبَعُدَ و بَعُدَ فَقَرُبَ یُجِیبُ دَعْوَةَ مَنْ یَدْعُوهُ و یَروقه و یُحبُّوه، ذولطفٍ خَفِیٍّ وَ بَطشٍ قویٍّ وَ رَحَمةٍ مُوسعةٍ و عُقوبةٍ مُوجَعَةٍ.
رَحْمُهُ جنّةٌ عریضةٌ مونقةٌ و عُقُوبَتَهُ جَحِیمٌ ممدوةٌ مُوبِقَة.
وَ شَهِدَتْ ببعثة مُحَمَّدٍ عَبْدُهُ و رَسُولَهُ و صفیُّهُ و نبِیُّهُ وَ خَلِیلُهُ و حَبِیبُهُ. صلّی عَلَیهِ وَ بِهِ صَلوةٌ تُخطیه و تُرِیفَه و تَعلِیهِ و تفِرّبه و تُدنِیهِ، بَعْثُهُ فِی خَیر عَصْرٍ وَ حِینَ فَترَةٍ وَ کَفَرةٍ.
رَحمةٌ لِعبیده، و مِنّةٌ لمزیده، ما خَتَم له نُبَوَّتُهُ و وَضَعَ بِهِ حُجَتُهُ فَوَعَشَ وَ نَصَحَ و بَلَغَ وَکَدّه.
رؤوف بِکُلِّ مُؤمِنٍ، رحیمٌ، رضیٌّ، ولیٌّ، زکیٌّ، عَلَیْهِ رَحْمَةٌ وَ تَسْلِیمٌ وَ بَرَکَةٌ وَ تَکْرِیمٌ، مِنْ رَبٍّ غَفُورٍ رَحِیم، قَرِیبٍ مُجیب.
وَصَیْتُکُم جَمیعَ مَنْ حَضِرَ بِوَصِیَّة رَبِّکُم و ذکَرتُکُم سُنَّةَ نَبِیِّکُم.
فَعَلَیْکُم بِرَهبَةٍ تسکُنُ قُلُوبُکُم، و حَسَنةٍ تذری دمُوعُکُم وَ تَقِیَّةٌ تُنْجِیکم قَبْلَ یَوْمٍ یُذْهِلُکُم وَ یُبْلِیکُم.
یَنْمُو وَ یَفُوزُ فِیهِ مَنْ ثَقُلَتْ وَزْنَ حَسَنَتةٍ خَفَّت وَزْنُ سَیِّئَة.
وَ لتَکُنْ مَسْئَلَتُکُم وَ مُلقکُمْ مَسْئَلَةً ذُلٍّ و خُضُوعٍ وَ شُکْرٍ وَ خُشُوعٍ وَ تَوبَةٍ نُزُوعٍ وَ نَدَمٍ وَ رُجُوعٍ.
وَ لَیَغْتَنِمْ کُلَّ مُغْتَنِمٍ مِنْکُمْ صِحَّتَهَ قَبْلَ سُقْمِهِ و شیبَتَهُ قبلَ هِرَمِهِ و کِبَرَهُ وَضِعَتَهُ و سِعَتَهُ و فِزْغَتُهُ قبلَ شُغلِهِ و َ غُنیَتَهُ قَبْلَ فَقْرِهِ، وَ خَضَرَهُ قَبلَ سَفَرِه، مِن قَبلِ یَهْرُحُ وَ یَکبُرُ، وَ یَمْرُضُ وَ یَسْهُمُ وَ عَلَیهِ طَبِیعَتُهُ و یَعْرِضُ عَنْهُ خَیْبَةٌ وَ یَقْطَعُ عُمْرَهُ وَ یَتَغَیِّرُ عَقْلَهُ، و یَتَغَیِّرُ لَوْنَهُ، وَ یَقِلُّ عَقْلَهُ.
قَبْلَ قَولِهِم هُوَ عُومُوک وَجِسْمَهُ مَنْهُوک.
قَبْلَ جِدَّهُ فی نَزْعٍ شَدیدٍ وَ حُضُورٍ کُلِّ قَریبٍ وَ بَعِیدٍ.
قَبْلَ شُخُوصٍ بَصَرِهِ وَ طُمُوعِ نَظَرِهِ وَ رَشْحِ جَبینِهِ، وَ خَطْفِ عُرنِینهِ وَ سُکوُنِ حُنیفَهُ وَ حَدیثِ نَفْسَهُ وَ بَکی عُرُسَهُ وَ یَتَمّ مِنهُ وَلَدَهُ و تَفْرِقَ عَنهُ عَدُوَّهُ وَ صَدِیقَهُ، وَ قَسَمَ جَمْعَهُ وَ ذَهَبَ بَصَرَهُ وَ سَمْعَهُ، وَ کَفَنَ وَ مَدَدَ، وَ وُجِّهَ وَ جَرَّدَ و غَرّی وَ غَسَلَ وَ کَشَفَ وَ سَجَی وَ بَسَطَ لَهُ وَ هِیَ وَ نَشَرَ عَلَیْهِ وَ نَقَلَ مَنْ دُورِ مُزَخْرَفِهِ، وَ قُصُورِ مَشَیَّدِهِ، وَ جَحَرَ مُنَجَّدِهِ.
فَجَعَلَ فی ضَرِیحِ مَلْحُودٍ، ضَیْقٍ مَرْصُودٍ، بِلَبَنٍ مَنْظُودٍ مُسَقَّفٌ بِجِلْمُودِ وَ هَیلٌ عَلَیْهِ عَفْرُهُ وَ حَشَّ عَلَیْهِ مَدَرَهُ وَ تَحَقَّقُ حَذْرَهُ وَ نَسَی خَبَرَهُ وَ رَجَعَ عِنْدَ وَلِیِّهِ وَ صَفِیِّهِ، وَ نَدِیمِهِ وَ نَسِیبَةٍ وَ تَبَدَّلَ بِهِ قَرِینُهُ وَ حَسِیبُهُ فَهُوَ حَشْوٌ قَبْرٍ، وَ دَهِینِ قَفْرٍ یَسْعی فی حَسَنَهُ دُودِ قَبْرِهِ وَ یَسِیلُ صَدَیدِهِ عَلی صَدْرِهِ وَ نَحْرِهِ فَتُشِیرُ مِنْ قَبْرِهِ وَ یَنْفَخُ فی صُورِهِ وَ یُدْعی بِحَشْرِهِ وَ نَشُورِهِ.
فَثَمَّ بُعْثِرَتْ قُبُورٌ وَ حُصِّلَتْ سَرِیرَةُ صُدُورٍ وَ جِیئی بِکُلِّ نَبِیٍّ وَ صَدِیقٍ وَ شَهِیدٍ وَ نَطِیقٍ وَ قَعَدَ لِلْفَضْلِ رَبٌّ قَدِیرٌ بِعَبْدِهِ بَصِیرٌ خَبِیرٌ.
فَلَکُم مِنْ ذَفْرَةٍ تُعْنِیهِ وَ حَسْرَةٍ تُقْصِیهِ فی مَرْقَفِ سَهِیلٍ وَ مَشْهَدِ جَلیلٍ بَیْنَ یَدَی مُلکٍ عَظیمٍ بِکُلِّ صَغِیرَةٍ وَ کَبِیرَةٍ عَلِیمٌ.
حِینَئِذٍ یَلْجُمُ عَرَقَهُ وَ یَحْصُرَهُ قِلَقَهُ، غَیْرَ مَرحُومَةٍ، وَ صَرَخَتْهُ غَیْرَ مَسْمُوعَةٍ وَ حُجَّتَهُ غَیْرَ مَیْبُولَةٍ.
مُنْتَشِرٌ صَحِیفَتَهُ وَ تَبیِنَ جَرِیرَتَهُ حَیْثُ نَظَرَ فی سُوءِ عَمَلِهِ وَ شَدَّتَ عَیْنَهُ بِنَظْرِهِ وَ یَدِهِ بِبَطْشِهِ وَ رِجْلِهِ بِخَطْوَتِهِ وَ فَرْجُهُ بِلَمْسِهِ وَجِلْدُهُ بِمَسِّهِ وَ تُهَدِّدَهُ مُنْکِرٌ وَ نَکِیرٌ. وَ کَشَفَ عَنْ حَیْثُ یَصِیرُ فَسَلسَلَ جِیْدَهُ وَ غَلْغَلَ مُلْکَهُ یَدَهُ وَسیقَ یَسْحَبُ وَحَشْدَهُ فَوَرَدَجَهَنَّمُ بِکَرُبٍ وَ شِدَّةٍ وَظَلٍّ یَعْذُبُ فِی صَحِیحٍ وَ یُسَمّی شَرْبَةً مِنْ حَمِیمٍ - تَشْوِی وَجْهَهُ؛ تُسْلِحَ حَقْدَهُ وَ زَبْتَلَتْهُ بِمَنْمَعٍ مِنْ حَدِیدٍ - یَعُودُ جِلْدَهُ بِعَنْضَجَةٍ کَجِلدِ جَدِیدٍ یَسْتَغِیثُ فَتَعْرِضَ عَنْهُ خَزَنَةَ جَحِیمٍ وَ یَسْتَصْرِخُ فَلَمْ یُجِب نَدَمٍ حَیْثُ لَمْ یَمْنَعَهُ نَدْمُهُ - نَعُوذُ بِرَبٍ قَدِیرٍ مِنْ شَرِّ کُلِّ مُصِیرٍ وَ نَسْئَلُهُ عَفْوٌ مِنْ رَضِیٍّ عَنْهُ مَغْفِرَةٌ مِنْ قَبْلِ مِنْهُ فَهُوَ وَلِیٌّ مَسْئَلَتِی وَ مَنْجِحُ طَلَبَتِی فَمَنْ زُحْزِحَ عَنْ تَعْذِیبٍ رَبِّه.
فِی جَنَّةٍ یُقِرُّ بِهِ وَ خَلَّدَ فِی قُصُورٍ شَیَّدَهُ وَ مُلْکِ جُودٍ عَیَّنَ وَ خَعَّدَهُ، وَطَیَّفَ عَلَیْهِ بِکُوسٍ وَسَکَنٍ حَظِیرَةٍ قُدسٍ فِی فِردُوسٍ وَ نَتْعَلَبُ فِی نَعمی وَ یَسْقی مِنْ تَسنِیمٍ وَ شُرْبٍ مِنْ سَلسَبِیلٍ قَدْ مَزَجَ بِزَنْجَبِیلِ - خَتَمَ بِمِسْکٍ - مُسْتَدِیمِ لَلْمُلکِ مَسْتَشْعِرٌ لِلسُّرُورِ وَ یَشْرَبُ مِنْ خَمُودٍ - فِی رَوضٍ مُغْدِقٍ لَیْسَ یَنْزِفُ عَقْلَهُ هذِهِ مَنْزِلَةٌ مَنْ خَشِیَ رَبَّه وَ حَذِرَ نَفْسَهُ وَ تِلْکَ عُقُوبَةُ مَنْ عَصِیَ مُنْشِئَهُ وَ سَوَّلَتْ لَهُ نَفْسَهُ مَعْصِیَتَهُ فَهُوَ قَولُ فَصْلٍ وَ حُکمُ عَنْهُ قَصَصٌ قَصَّ وَ وَعَظٌ نَصَّ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ نَزَلَ بِهِ رُوحٌ قُدسٌ مُنِیرٌ مُبِینٌ - من عند رب کریم - عَلی قَلبِ نَبِیٍّ مُهتدٍ رَشِیدٍ وَ سَیِّدٌ صَلَّتْ عَلَیْهِ رُسُلٌ سَفَرَةٌ مُکَرَّمُونَ بِرَرَةٌ عَذْبٌ بِرَبٍّ عَلِیمٍ حَکِیمٍ قَدِیرٍ رَحِیمٍ مِن شَرِّ عَدُوٍّ لَعِینٍ رَجِیمٍ یَتَضرَّعُ مُتَضَرِّعُکُمْ وَ یَبْتَهِلُ مُبْتَهِلُکُم وَ نَسْتَغْفِرُ رَبَّ کُلَّ بِرَبٍّ لِی وَلَکُمْ.
سپس امام این آیه را خواندند:
تلک الدار الاخرة نجعلها للذین لایریدون علواً فی الارض و لافساداً و العاقبة للمتّقین.
ترجمه:
«سپاس میگزارم آن را که منّتش عظیم است . و نعمتش فراوان ورحمتش بر غضبش پیش است. کلامش تمام، وارادهاش نافذ و حکمتشرساست.
[ او را] سپاس میگویم ، سپاس گفتن کسی که به پروردگاریِ او اقرار دارد و به بندگیاش گردن نهاده ، از نافرمانیاش گریزان است ، به توحیدش معترف است و از او مغفرتی را امید دارد برای نجات یافتن در روزی که نمیتواند به کار خانواده و فرزند ، رسیدگی کند .
از او یاری میجوییم و کمال میطلبیم و هدایت میخواهیم . به او ایمان داریم و بر او توکّل میکنیم .
به او گواهی میدهم ، گواهی فرد با اخلاصِ با یقین ، و او را یکتا میدانم ، یکتا دانستن کسی که ایمان و یقین دارد ، و او را یگانه میشمارم ، یگانهشماری بنده اذعان کننده . او را شریکی در ملکش نیست و در آفرینشش یاوری ندارد . از داشتن مشاور و دستیار و کمککار و یاری کننده و هماورد ، فراتر است .
آگاهی یافت و پنهان داشت . به ژرفا شد و نیک دانست. فرمانروایی یافت و چیره گردید . نافرمانی شد و بخشید . داوری کرد و داد ورزید . همواره بوده است و خواهد بود . "لَیْسَ کَمِثْلِهِی شَیْءٌ؛ [1] هیچ موجودی همانند او نیست " .
او ، فراتر از هر موجودی است ، پروردگاری که به عزّتش پیروز و به قدرتش نیرومند است . به خاطر برتریاش منزّه است و به خاطر والاییاش متکبّر است . دیدهای او را درک نمیکند و نگاهی بر او احاطه ندارد . قوی ، بلند مرتبه ، بینا ، شنوا ، مهربان و اهل گذشت است .
هر کس که وصفش کرده ، در وصف او ناتوان است و هر کس که او را میشناسد ، در نعت او به اشتباه است .
نزدیک است و دور ، و دور است و نزدیک . پاسخ هر کس را که بخوانَدش میدهد ، و روزیاش میدهد و بر او مِهر میورزد . دارای لطفی مستور و قدرتی قوی و رحمتی گسترده و کیفری دردآور است .
رحمتش بهشتِ وسیع و زیباست ، و مجازاتش جهنّم درازْ دامن و زجرآور است .
به بعثت محمّد ، فرستاده و بنده ، و وصی و پیامبر و نجات دهنده و دوست و شیفتهاش ، گواهی میدهم که او را در بهترین روزگار و به هنگام [ روزگار] ضعف و کفر ، از روی رحمت بر بندگان و منّت فراوان برانگیخت و پیامبری را به او پایان داد و حجّتش را با او استوار ساخت .
[ محمّدصلی الله علیه وآله] پند داد و دلسوزی کرد ، ابلاغ نمود و تلاش کرد ، در حالی که بخشنده مؤمنان بود و مهربان ، سخاوتمند بود و خشنود ، وپیشوا بود و زیرک . بر او بادْ رحمت ، سلام ، برکت و احترام پروردگارِ باگذشت و مهربان که نزدیک و برآورنده [ دعا] است!
ای جمعی که حاضرید! شما را به همان سفارشهای پروردگارتان توصیه میکنم و سنّت پیامبرتان را به یادتان میآورم .
بر شما بادْ بیمی که دلتان را آرامش دهد ، و ترسی که اشکهایتان را جاری سازد ، و پروایی که پیش از روز گرفتاری و سرگشتگیتان شما را نجات دهد ؛ روزی که در آن ، هر که خوبیهایش سنگین باشد و بدیهایش سبک ، پیروز میگردد .
بنا بر این ، درخواستتان و آرزویتان باید درخواستی از سرِ افتادگی ، فروتنی ، شکر و زاری ، و همچنین همراه با توبه ، وارستگی ، پشیمانی و برگشت باشد و هر اهل فرصتی از شما باید سلامت را قبل از بیماری ، و جوانی را قبل از پیری ، و برخورداری را قبل از نیازمندی ، و فراغت را پیش از گرفتاری ، و بودنش را قبل از سفرش غنیمت بدارد ، پیش از کهنسالی و پیری و بیماری که طبیبش از او ناامید و رویگردان و دوستش از او بُریده باشد ، رحمتش قطع شود و خِرَدش تغییر کند و آنگاه گفته شود: "او ناخوشْ احوال و پیکرش لاغر و نزار است" .
آنگاه در جان کَندن شدید ، به تلاش افتد و دور و نزدیک به گِردش آیند ، دیدهاش خیره و نگاهش چرخان گَردد ، پیشانیاش عَرَق کند ، دماغش گشوده گردد و زاریاش فرو افتد ، نفسش محزون شود و همسرش بر او بگِرید ، گورش کَنده و فرزندش بیپدر گردد ، دار و دستهاش از گِرد او پراکنده گردند و جمع آوردههایش تقسیم شود ، گوش و چشمش از بین رفته باشد ، پاهایش کشیده و برهنه و عریان گردد ، غسل داده شود ، [ بر او] آب پاشیده گردد ، کفن آورده و برایش گسترده و آماده و پهن شود ، چانهاش بسته گردد ، در پارچه گذاشته و عمامه نهاده شود و از او خداحافظی و بر او سلامْ دهند و با تکبیر، روی تابوتْ نهاده شده ، بر او نماز گزارده شود ، و از خانههای آراسته و قصرهای محکم و سنگْ آذین ، منتقل، و در گوری لحد شده و تنگْ جایی سخت و محکمگشته با گِل و سقفْ زده شده با سنگ ، نهاده گردد و گورش برایش ترسناک شود و خاک بر رویش ریخته شود و بیم دادنها تحقّق پیدا کند و خبرش فراموش شود ، و دوست ، برگزیده و ندیم و خویشاوندانش از او برگردند و نزدیکان و دوستانش تغییر کنند و او در دل گور و گروگانِ تنهایی بماند ، و کِرمهای گورش به پیکرش افتند و خون از بینیاش بیرون زند و خاک گور ، گوشت بدنش را گَرد سازد و خونش جاری گردد و استخوانش پوسیده شود تا روز محشر .
آنگاه به هنگامی که در صورْ دمیده شد و به حشر و نشر ، فرا خوانده گشت ، از گور برخیزد . آنگاه است که گورها بشکافد ، و رازهای دلها حاصلْ آید ، و برای هر پیامبر ، صدّیق و گواهی فرا خوانده شود ، و [ پروردگار ]توانمندی که به بندهاش آگاه و بصیر است ، به تنهایی به داوری بپردازد . چه بسیار نالهها که بیمارْ سر میدهد و چه بسیار حسرتی که به دردش آورد .
در هر ایستگاه ترسناک و در محضرِ آن جلیل در پیشگاه فرمانروایی آن عظیم - که به هر کوچک و بزرگی آگاه است - ، در این هنگام ، شرمش او را به بند میکشد و ناآرامیاش او را محصور میکند . گناهش مورد رحمت قرار نمیگیرد و فریادهایش شنیده نمیشود ، و حجّتش بیان نمیگردد .
کهنه جامهاش از بین میرود ، و نامه اعمالش گشوده میگردد و به کردارهای بدش نگاه میشود ، و دیدهاش بر نگاههایش گواهی میدهد ، و دستش به زدنش ، پایش به گام برداشتنش ، و عورتش به عمل نامشروعش ، و پوستش به بَسودنش گواهی میدهند .
گردنش در زنجیر و دستهایش بسته است و پیش بُرده میشود و در تنهایی کشیده میشود و با اندوه و سختی ، وارد دوزخ میگردد و در دوزخ ، همواره عذاب میشود و از شربت دوزخی چشانده میشود که صورتش را کباب میکند و پوستش را میکَنَد ، و دوزَخْبانی با عمود آهنین بر او میکوبد و پوستش پس از جدا شدن دوباره ، چون پوستی تازه میروید ، طلب کمک میکند و نگهبانان دوزخ ، از او روی بر میگردانند و فریاد میکشد و زمانی میمانَد و پشیمان میگردد .
از هر عاقبت بد ، به خدای توانا پناه میبرم ، و از او میخواهم که از هر که راضی است ، درگذرد و هر که را میپذیرد ، ببخشد . او تأمین کننده نیاز من و به انجام رسانِ درخواست من است . هر کس از عذاب پروردگارش راه بگردانَد ، در بهشت او در مقام قُرب ، قرار داده میشود و در کاخهای استوار ، جاودانه میگردد و حور عین و [ نیز] غلمان را مالک میشود که با کاسههایی دور او میچرخند .
چنین کسی در بارگاه قدس ، جای داده میشود و در نعمت میچرخد و از آب خوشگوار تَسنیم ، سیراب میشود و از چشمه سَلْسَبیل مینوشد که به زنجبیل ، آمیخته و به مُشک و عنبر ، آغشته گشته است .
مُلک دایمی مییابد و احساس شادی میکند . در باغی پُر درخت ، از شرابهایی مینوشد که از نوشیدن آنها ، نه سردرد میگیرد و نه سست میشود .
این ، جایگاه کسی است که از پروردگارش میترسد و خود را از گناه ، دور میدارد و آن ، کیفر کسی است که اراده خدایش را انکار میکند و خواست نَفْسش گناه را برایش تزیین میکند .
این ، کلام آخر و حکم دادگرانه است و همان خبری است که نقل شده ، و همان پندی است که تصریح گشته است: "تَنزِیلٌ مِّنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ؛ [2] وحی [ ، نامهای] است از حکیمی ستوده" که روح القدس ، آن را به طور آشکار ، بر دلِ پیامبرِ هدایت شده صاحب کمال ، نازل کرده است . پیامبرانِ فرستاده شده و بزرگان شایسته بر او درود فرستادهاند.
از دشمن نفرین شده رانده گشته ، به پروردگار دانا و مهربان و کریم ، پناه میبرم! باید که هر زاری کننده شما زاری کند و هر ناله کننده شما ناله بزند و هر بندهای از شما برای من و شما طلب بخشش کند ، که پروردگارم به تنهایی برای من بس است!
[1] شورا ، آیه 11.
[2] فصّلت ، آیه 42.
خطبه بدون نقطه
از خطبه بی نقطه یکی کوتاه است مانند:
الحمدللَّه اهل الحمد و مأواه و له اؤکد الحمد و اوحده اسرح الحمد و اسراه و اطهر الحمد و اسماه و اکرم و اولاه الخ.
و دیگری طولانی است مانند:
اَلْحَمْدُللَّهِ الْمَلِکِ الَْمحْمُودِ الْمالِکِ الْوَدُودِ، مُصَوِّرُ کُلِّ مُولُودِ وَ مُسَهِّلُ الأَوطارِ عالِمِ الأَسْرارِ وَ مُدْرِکُها وَ مُدَمِّرُ الأَمْلاکَ وَ مُهْلِکُها وَ مُکَوِّرُ الدُّهُورِ وَ مُکَرِّرُها وَ مَوْرِدُ الأُمُورِ وَ مَصْدِرُها، عَمَّ سِماحَهُ وَ کَمُلَ سِنامَهُ وَ هَمُلَ وَ طاوَعَ السُّؤالِ وَ الأَمَلِ وَ أَوْسَعَ الرَّمْلِ وَ اَرْمَلَ، اَحْمَدُهُ حَمْدُهُ حَمْدَاً مَمْدُوحَاً - مُداه، وَ اَوْحَدَهُ کَما وَحَّدَ الاَوَّلَ وَ هُوَ اللَّهُ لا اِلهَ لِلأُمَمَ سِواهُ وَ لا صارَعَ لِما عَدَلَ وَ سَوَّاهُ، اَرْسَلَ مُحَمَّداً عَلَماً لِلإِْسْلامِ وَ اِمامَاً لِلْحُکَّامِ مُسَدِدَاً لِلرُّعامِ وَ مُعَطِّلُ اَحْکامِ وَ ذُو سِواعٍ اَعْلَمَ وَ عَلِمَ وَ حَکَمَ وَاَحْکَمَ وَاَصْلُ الأُْصُولِ وَ مُهَّدَ وَ الَّدَالْوَعُودَ وَ اَوعَدَ، اَوْصَلَ اللَّهُ لَهُ الإِْکْرامَ وَ اَودَعَ دَوحَةَ السَّلامِ وَ رَحِمَ آلَهُ وَ اَهْلَهُ الْکِرامَ مالُِمحَمَّدٍ آلٌ وَ مَنَعَ دالٍ وَ طَلْعُ هَلالٍ وَ سَمْعُ اَهْلالٍ، اِعْلَمُوا دَعاکُم اِله اَصْلَحَ الأَْعْمالْ وَ اَسْلَکُوا مَسالِکَ الْحَلالِ وَ اَطِیعُوا الْحَرامَ وَ دَعُوهُ وَ اَسْمَعُوا اَمْرَاللَّهِ وَعَوهُ وَصَلُوا الأَْرْحامِ وَ دَعْواها وَ عاوَا الأَْهْرامِ وَاَرْدَعُوها وَ صاهَرُوا اَهْلَ الصَّلاحِ وَالْوَرَعِ وَ صارَمُوا رَهْطَ اللَّهْوِ وَالطَّمَعِ وَ مَصاهِرُکُمْ اَطْهَرُ الأَّْحْرارِ مَوْلِداً وَ اَسْراهُم سُودَدَاً وَ اَحْلاهُمْ مُورِدَاً وَ هاهُوا اُمُّکُم وَ هَلَّ حَرَمَکَ مُمْلِکَاً عُرُوسَکُمُ الْمُکَرَّمَهُ وَ ماهَرَلَها کَما مَهْرَ رَسُولُ اللَّهِ اُمَّ سَلَمَةٍ وَ هُوَ اَکْرَمُ صَهَرٍ اَوْدَعَ الأَْوْلادَ وَ مَلِکَ ما اَدادَ وَ ما سَها وَ لَاوْکَسَ مُلاحَمَهُ وَلاصَمَ اَسْئَلُ اللَّهَ لَکُمْ اَحْمادَ وِصالَهُ وَ دَوامَ اِسْعادَهُ وَالَهَمَ کَلا اِصلاحَ حالَهُ وَ الإِْعْدادَ لِمالَهُ وَ مَعادُوا لَهُ الْحَمْدَ السَّرْمَدَ وَ لِمَدَحَ لِرَسُولِهِ اَحْمَدَاً.
ترجمه:
«حمد و ستایش پروردگار پسندیده و داور محبوب مالک هر مولود و راهنمای هر گم شده ستایش هموار کننده صحراها و آرام دهنده کوهها و روان کننده آب و بارانها و آسان کننده، مشکلات و مرادها. ستایش کسی را که عالم اسرار غیب است کلی و مرور دهنده روزگار و دانش تجدید کننده امور به شب و روز و دارنده زمان و مصادر آن. کسی که سفره عامش همیشه گسترده است و خوان نعمت و کمالش همواره پهن و آماده است، آن کسی که به سائل و غیر سائل ببخشد و مرادها بر آورد، آنکس که صحراها را وسعت داد و سنگریزهها را فرش زمین ساخت - ستایش پروردگاری را که بی نظیر و واحد است و پیغمبرش نیز فرمود خدائی نیست جز او و او پروردگاری است که برای همه امّتها و ملّتها یکسان است. آن که پیامبران را فرستاد تا آنکه سلسله نبوّت به محمد صلی الله علیه وآله وسلم رسید او را شاخص اسلام قرار داد و پیشوای دین و یاور احکام تا در راه صلاح بشر بکوشد و استوار و پایدار بماند، آن پیغمبر بود که مرا معرفی کرد و به علم و حکم و قضاوت او بود که میدانست و اعلام کرد و قضاوت نمود و محکم ساخت و اساس دین را پایدار نمود و تأکید کرد در وفای به عهد -شما را وعده سروری داد و گرامی بدین داشت و اسلام را در میان شما به امانت گذاشت -درود و رحمت بر او و اهل بیت و عترت او باد تا ما دامی که خورشید نور دارد و ماه تابش میکند، تا باد میوزد و آب روان است.
رحمت به روح پاک محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و دودمانش
ای مردم خداوند شما را رعایت فرمود و اعمال صالح شما را قبول کرد و به شما وعده اجر فراوان داد، اینک به راه و روش حلال بروید و حرام را واگذارید، امر خدا را بشنوید، و عمل کنید، و صله رحم نمائید، و بدانید که اعمال شما عکس العملی دارد. تقوی پیشه کنید و از لهو ولعب و حرص و آز و طمع بهراسید.
همه با هم به عمل صالح روی بیاورید و پاک سرشت و بی آزار باشید.
شما با هم آنچنان باشید که گویا همه داماد یکدیگرید و در خانه هم عروسی دارید و رشته الفت شما پیوسته است
شما دخترها را بکابین و مهر رسولخدا و ام سلمه مهر بندید (500 درهم) که بهترین اولاد را آورید.
من از خداوند مسئلت میکنم که همه را کردار پسندیده دهد و اصلاح فرماید و مال شما را زیاد کند و اعمال شما را برای آخرت ذخیره فرماید، ستایش می کنم پروردگار مقتدر را و مدح بی حد بر رسول گرامی اسلام که دین او جاودانه باد».
